19 Mayıs ruhunu anlamak
Bu topraklarda bu güne kadar atılan hiçbir adım, Atatürk’ün 19 Mayıs
1919’da Samsun’a ayak basarken attığı o adım kadar ”kurtarıcı” olmadı.
Emperyalizme karşı “tam bağımsızlık”, saraya/sultana karşı “milli
egemenlik” mücadelesi o ilk adımla başladı. Sonunda Türk milleti iki kere
kurtuldu.
Samsun’a çıktığı günlerdeki Atatürk
Yaş 38.
Sürekli “yerli ve milli” olmaktan söz edip de büyük bir tutarsızlıkla milli bayramların
coşkusunu azaltmak isteyenlere inat, iki gün önce 19 Mayıs Atatürk’ü Anma
Gençlik ve Spor Bayramı’nı yine coşkuyla kutladık. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a
çıkan Atatürk, 7 yıldır aralıksız savaşmak zorunda kalmış, varını yoğunu kaybetmiş,
dahası elinde kalan toprakları işgal edilmiş yorgun, yoksul bir halkı “Ya istiklal ya
ölüm” parolasıyla ayağa kaldırmayı başardı.
Peki, ama Atatürk bunu nasıl başardı?
KORKUNÇ MANZARA
Atatürk, Nutuk’un daha ilk sayfalarında, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkarken
gördüğü o korkunç manzarayı “Genel Durum ve Görünüş” başlığı altında şöyle
anlatıyor:
“Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu topluluk genel savaşta yenilmiş,
koşulları ağır bir ateşkes antlaşması imzalanmış, 
büyük savaşın uzun yılları
boyunca millet yorgun ve yoksul bir durumda. Milleti ve ülkeyi genel savaşa
sürükleyenler kendi yaşamlarının kaygısına düşerek yurttan kaçmışlar.
Vahdettin soysuzlaşmış, kendini ve yalnız tahtını koruyabileceğini umduğu
alçakça önlemler araştırmakta. Damat Ferit Paşa’nın başkanlığındaki hükümet
güçsüz, onursuz, korkak; yalnız padişahın isteklerine uymuş, onunla birlikte
kendini koruyabilecek herhangi bir duruma boyun eğmiş. Orduların elinden
silahları ve cephanesi alınmış ve alınmakta. İtilaf devletleri, ateşkes antlaşması
hükümlerine uymayı gerekli görmüyorlar.”
Atatürk bu satırların devamında İstanbul ve Anadolu’nun pek çok yerinin İngiliz,
Fransız, İtalyan ve Yunan işgali altında olduğunu, bundan başka ülkenin dört
bucağındaki Hristiyan azınlıkların devletin çökmesi için çalıştıklarını belirtiyor. Böylece
öncelikle son derece gerçekçi bir durum tespiti yapıyor.
KURTULUŞ ARAYIŞLARI
Osmanlı Devleti’nin kalan topraklarının her taraftan çepeçevre kuşatıldığı, işgal
edildiği, bölünüp parçalanmaya çalışıldığı o günlerde yurtsever zihinler bu büyük
felakete bir “kurtuluş yolu” arıyordu. Atatürk, yine Nutuk’ta “kurtuluş yolu”
arayan o “yurtsever zihinlerin” çaresizliğini de şöyle anlatıyor:
“Düşman devletler, Osmanlı Devleti’ne ve ülkesine maddi ve manevi
18.05.2021 Snan Meydan: 19 Mayıs ruhunu anlamak – Sözcü Gazetes
https://www.sozcu.com.tr/2018/yazarlar/snan-meydan/19-mays-ruhunu-anlamak-2419386/ 3/18
bakımdan saldırmışlar, padişah ve halife olan kişi (Vahdettin), hayat ve
rahatını kurtarabilecek çareden başka bir şey düşünmüyor. Hükümeti de aynı
durumda… Farkında olmadığı halde başsız kalmış olan ulus, karanlık ve
belirsizlik içinde olup bitecekleri bekliyor. Felaketin korkunçluğunu ve
ağırlığını anlamaya başlayanlar bulundukları çevreye ve sezebildikleri etkilere
göre kurtuluş çaresi saydıkları yollara başvuruyorlar… Ordu, adı var kendi yok
bir durumda. Komutanlar ve subaylar genel savaş boyunca sıkıntı ve
güçlüklerle yorgun düşmüş, yurdun parçalanmakta olduğunu görmekle
yürekleri kan ağlıyor; gözleri önünde derinleşen karanlık felaket uçurumunun
kıyısında, kafaları çıkar yol, kurtuluş yolu aramakta…”
Ancak o zor koşullarda “kurtuluştan”, “bağımsızlıktan” söz edenlere de iyi gözle
bakılmıyor. Bu tür insanlar, “çılgın”, “maceracı” olarak görülüyor.
Atatürk, Nutuk’ta, “kurtuluş yolu” arayanların da “padişahsız, halifesiz” bir
kurtuluş düşünemediklerini, “kendilerinden önce yüce halifeliğin ve
padişahlığın kurtuluşunu” amaçladıklarını, buna karşı çıkanları ise “dinsiz,
vatansız, hain” ilan etmeye hazır olduklarını belirtiyor. Ayrıca, “kurtuluş yolu”
arayanların İngiltere, Fransa ve İtalya gibi “büyük devletleri gücendirmemek”
ilkesini esas aldıklarını, bu ülkelere karşı mücadele etmeyi “mantıksızlık ve
ahlaksızlık” olarak gördüklerini ifade ediyor.
16 Mayıs 1919 tarihli Zaman. Savaşlarda büyük yarararlılıkları olmuş ‘muktedir askerlerimizden’ Mustafa Kemal
Paşa’nın ‘Şark Kıtaatı Müfettişliği’ne tayin edildiği belirtiliyor.
ATATÜRK’ÜN KURTULUŞ KARARI
Atatürk Nutuk’ta, “Düşünülen Kurtuluş Çareleri Başlığı” altında Mondros
Ateşkes Antlaşması sonrasında bulunan üç farklı “kurtuluş çaresini” şöyle
sıralıyor:
1- İngiltere korumasını istemek,
2- Amerikan mandasını istemek,
3- Bölgesel kurutuluş çarelerine başvurmak…
Atatürk’e göre bu kararlar “çürük” ve “temelsiz” mantıklara dayanıyordu ve
“gerçekçi” değildi. Çünkü kurtarılmaktan söz edilen Osmanlı Devleti, siyasi
ömrünü tamamlayıp tamamen çökmüş, parçalanmıştı. “Ortada bir avuç Türk’ün
barındığı bir ata yurdu kalmıştı.” Emperyalistlerin amacı onu da paylaşmaktan
ibaretti. Ortada ne bir devlet, ne bir hükümet, ne bir padişah vardı. Atatürk’ün
tabiriyle “Osmanlı Devleti, onun bağımsızlığı, padişah, halife, hükümet,
anlamını yitirmiş birtakım boş sözlerdi.”
“Ben bu kararların hiçbirini yerinde bulmadım” diyen Atatürk, her üç kurtuluş
çaresinin de ülkeyi gerçek kurtuluşa ulaştırmayacağını belirttikten sonra “O halde
ciddi ve gerçek karar ne olabilirdi?” diye sorup kendi kararını şöyle açıklıyor:
“Efendiler bu durum karşısında bir tek karar vardı. O da hâkimiyet-i milliyeye
(millet egemenliğine) dayanan bilakaydüşart müstakil (tam bağımsız) yeni bir
Türk devleti kurmak.”
“İşte daha İstanbul’dan çıkmadan önce düşündüğümüz ve Samsun’da
Anadolu topraklarına ayak basar basmaz uygulamaya başladığımız karar bu
karar olmuştur.”
Atatürk’ün bu kararı, her şeyden önce akılcıydı, gerçekçiydi, onurluydu. O, ne
yıkılmış bir imparatorluğu, ne o imparatorluğun başındaki kukla sultan/halifeyi
kurtarma hayali kuruyor, ne de İngiliz veya Amerikan bayrağı altında onursuzca
yaşamayı kabul ediyordu. O, saraya/sultana veya eli kanlı emperyalizme değil,
bağrından çıktığı Türk Milleti’ne güveniyordu. Bu güveninin, o günlerde gerçekçi
bir temeli de vardı: Anadolu işgal edilmeye başladığında milletin bir kısmı,
padişahın/halifenin ağzına bakmadan, işgallere karşı harekete geçmiş, kendi
kendine yerel kongreler düzenleyip, direniş mitingleri yapmaya başlamıştı. Böylece
yüzyıllar sonra ilk kez millet kendi kaderini kendi eline almaya teşebbüs etmişti.
Bunu erken fark eden Atatürk, eğer bu dağınık milli direnişi derleyip
toparlayabilirse buradan “milli egemenliği” esas alan “tam bağımsız” bir Türk
devleti çıkarabileceğini görmüştü.
PAROLA: YA İSTİKLAL YA ÖLÜM
Atatürk, Türk Milleti’ni çok iyi tanıyordu. Bu milletin esir yaşamaktansa onurluca
ölmeyi tercih edeceğini biliyordu.
Nutuk’ta, o günlerde “en sağlam düşünüş ve mantığın” ya istiklal ya ölüm
olduğunu şöyle açıklıyor:
“Temel ilke Türk Milleti’nin onurlu ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu
ancak tam bağımsız olmakla sağlanabilir. Ne kadar zengin ve bolluk içinde
olursa olsun, bağımsızlıktan yoksun bir millet, uygar insanlık karşısında uşak
durumunda kalmaktan öteye gidemez. Yabancı bir devletin koruyuculuğunu
ve kollayıcılığını istemek, insanlık niteliklerinden yoksunluğu, güçsüzlüğü ve
miskinliği açığa vurmaktan başka bir şey değildir. Gerçekten bu aşağılık
duruma düşmemiş olanların isteyerek başlarına yabancı bir efendi getirmeleri
hiç düşünülemez. Oysa Türk’ün onuru, kendine güveni, yetenekleri çok
yüksek ve büyüktür. Böyle bir millet esir yaşamaktansa mahvolsun daha
iyidir. Öyleyse ‘Ya istiklal ya ölüm’. İşte halas-ı hakiki (gerçek kurtuluş)
isteyenlerin parolası bu olacaktır.”
Atatürk daha sonra milli egemenlik için saltanata ve hilafete son verdiğini
anlatıyor. Osmanlı saltanatını sürdürmeye çalışmanın Türk Milleti’ne yapılacak en
büyük kötülük olduğunu belirterek şöyle diyor: “Artık vatanla, milletle hiçbir
vicdan ve düşünce bağı kalmamış bir sürü delinin devlet ve millet
bağımsızlığının ve onurunun koruyucusu durumunda bulundurulması nasıl
uygun görülebilirdi? Halifeliğin durumuna gelince, bunun ilim ve tekniğin
ışığa boğduğu gerçek uygarlık dünyasında gülünç sayılmaktan başka bir
durumu kalmış mıydı?”
İKİ YÖNLÜ KURTULUŞ
Demem o ki, Atatürk’ün, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basmasıyla başlayan
kurtuluş hareketi, emperyalizme karşı “tam bağımsızlık”, saraya/sultana karşı
“milli egemenlik” mücadelesi olarak formüle edilebilecek iki yönlü bir kurtuluş
hareketiydi.
Atatürk, Milli Mücadele sırasında bu iki yönlü kurtuluş hareketini çok dikkatle
yürüttü. Nutuk’taki ifadeleriyle, kurtuluş için, “ilkin İtilaf devletlerine karşı
düşmanlık durumuna girilmeyecekti; sonra da padişah ve halifeye canla başla
bağlı ve sadık kalmak temel koşul olacaktı.” Gerçekten de İtilaf devletlerini
doğrudan doğruya karşısına almadı, bir taraftan İtilaf devletlerinin aralarındaki
çıkar çatışmalarından yararlandı, diğer taraftan Sovyet Rusya, Afganistan,
Hindistan vb ülkelerle emperyalizm karşıtı bir “mazlum milletler cephesi” kurdu.
Emperyalistlerin askeri gücü durumundaki Yunan ordusunu yenmeye odaklandı.
Mücadele boyunca strateji gereği saraya/sultana karşı saygılı bir dil kullandı.
Padişahın ihanetini bilmesine karşın yeri ve zamanı gelinceye kadar,
padişahı/halifeyi karşısına almadı; hatta amacının aynı zamanda padişahı/halifeyi
kurtarmak olduğunu söyledi. Cumhuriyete doğru adımlar atarken asla
cumhuriyetten söz etmedi. Yine Nutuk’taki ifadeleriyle cumhuriyeti vicdanında
“milli bir sır” olarak sakladı.
19 MAYIS’IN ŞİFRELERİ VE VAHDETTİN’İ AKLAMAK
Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Anadolu’ya geçip, “sine-i millette bir ferdi mücahit
gibi” mücadeleye atılıncaya kadar işgal İstanbul’unda tam 6 ay boyunca (13 Kasım
1918-16 Mayıs 1919) her kapıyı zorladı: Siyasi partilerle, asker, sivil tüm yurtseverlerle,
yakın silah arkadaşlarıyla, sadrazamla, Harbiye, Bahriye, Dâhiliye Nazırlarıyla, eski
İttihatçılarla ve padişahla görüştü. Önce mevcut yapı içinde ülkeyi kurtarmak istedi.
Milli bir hükümet kurulmasını, hatta bu hükümette genelkurmay başkanı olmayı
bile düşündü. Bu yolda çalışmalar yaptı. Fakat bütün bu girişimleri sonunda İstanbul’da
kalarak kurtuluşun mümkün olmadığını görünce kendi ifadesiyle “İstanbul surlarının
dışına çıkıp” Anadolu’ya geçmeye karar verdi. “İstanbul surlarının dışına çıkmak” padişahtan, sadrazamdan, mevcut siyasi partilerden umudu kesip Anadolu’ya geçmek,
doğrudan doğruya halka gitmek, hiçbir ayrım yapmadan herkese ulaşmak ve halkta bir
kurtuluş inancı yaratmak demekti.
Önce gizli yollarla Anadolu’ya geçmek için bir plan yaptı. Gebze-Kocaeli yolu
üzerinden Anadolu’ya geçecekti. Ancak tam da o günlerde İngilizlerin isteği ile,
Anadolu’da düzeni sağlamak için ordu müfettişlikleri kurulduğunu öğrendi.
Hükümet, apar topar, Samsun’a gönderecek bir müfettiş ararken Atatürk, askersivil nüfuzlu arkadaşlarını devreye sokarak 9. Ordu Müfettişliği görevinin
kendisine verilmesini sağladı. (Ayrıntılar için benim “Parola Nuh-Atatürk’ün Gizli
Kurtuluş Planları” adlı kitabıma bakınız.)
Atatürk’ü Anadolu’ya gönderenlerin (hükümetin ve padişahın) Atatürk’e verdikleri
resmi görev, Anadolu’daki direnişleri önlemek, dağıtılmamış orduları dağıtmak,
şuralara engel olmak ve halkın elindeki silahları toplamaktı.
Atatürk, 19 Mayıs 1919’da Anadolu’ya geçer geçmez, kendisine verilen görevin
tam tersine, kendi kurtuluş planlarını (emperyalizme karşı bağımsızlık,
saraya/sultana karşı milli egemenlik) uygulamaya başladı: Mitingler düzenledi,
genelgeler yayımladı, kongreler topladı. Milleti harekete geçirdi. Anadolu ve
Trakya’daki dağınık direniş hareketlerini derleyip toparlayıp teşkilatlandırdı.
Atatürk’ün Anadolu’daki direniş çalışmaları doğal olarak İngilizleri rahatsız etti.
İngilizler Atatürk’ün İstanbul’a geri çağrılmasını istediler. Padişah Vahdettin
hemen Atatürk’ü İstanbul’a geri çağırdı, gelmeyince görevden aldı. Yetmedi!
Atatürk’ün emirlerinin dinlenmemesi, telgraflarının çekilmemesi için asker-sivil
yetkililere emir verdi. Yetmedi! Atatürk ve silah arkadaşlarının idam kararlarını ve
“katli vaciptir” diyen ihanet fetvalarını onayladı. Yetmedi! Atatürk’ün rütbelerini,
nişanlarını söktü. Yetmedi! Atatürk’ün ve Kuvayı Milliyecilerin üstüne Hilafet
Ordusu (Kuvayı İnzibatiye) gönderdi.
Prof. Dr. Sina Akşin’in ifadesiyle Vahdettin Anadolu’da iç savaş başlattı. Kardeşi
kardeşe kırdırdı.
Padişah Vahdettin’in Atatürk ve arkadaşları hakkında 11 Mayıs 1920’de verilen gıyabi idam kararını onaylayan iradesi.
(24 Mayıs 1920). İdam gerekçesi, ‘Kuvayı Milliye adı altında çıkardıkları fitne ve fesat.’
HAK SAVAŞÇISI
Atatürk, o yokluk, yoksulluk, perişanlık ve umutsuzluk içinde gücünü “davasının
haklılığından” alıyordu. Milli Mücadele’yi “hak ve hakikat mücadelesi” olarak
18.05.2021 Snan Meydan: 19 Mayıs ruhunu anlamak – Sözcü Gazetes
https://www.sozcu.com.tr/2018/yazarlar/snan-meydan/19-mays-ruhunu-anlamak-2419386/ 10/18
tanımlıyordu. 1919’da Erzurum’da şöyle demişti: “Bu millet hiçbir zaman, bir hain
padişahın, bir Rahip Frew’un, bir Sait Molla’nın esiri, eğlencesi olamaz. Cihanı
başlarına toplasınlar da gelsinler: İş kalabalıkta değil hak ve hakikattedir. Hak
ve hakikat ve millet rehberimizdir. Mutlaka biz muvaffak olacağız.” (Mazhar
Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C. 2, s. 480.)
Yine 1919’da “Herhalde âlemde hak vardır ve hak kuvvetin üstündedir”
demişti.
Milli Mücadele’yi başından sonuna kadar meşru bir hak mücadelesi olarak yürüttü.
İşgallere karşı başlayan hak ve hukuk direnişine Müdafaa-i Hukuk adının
verilmesi boşuna değildi.
Atatürk, gerçek bir hak savaşçısıydı:
1- Emperyalizme karşı tam bağımsızlık hakkı,
2- Saraya/sultana karşı milli egemenlik hakkı,
3- Cehalete, bağnazlığa karşı uygarlık/çağdaşlık hakkı için mücadele etti.
Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkmasıyla aslında bu toprakların en büyük
hak ve hukuk mücadelesi başladı.
Yaşasın tam bağımsızlık, yaşasın milli egemenlik; yaşasın 19 Mayıs ruhu…
MAYIN TARLASI NOTU:
Bize bu ülkeyi bırakanlara vefa borcumuz var. O borç da, vatan hainlerine fırsat vermemek.
Not 2: Bu yazı 2018 yılında tarihçi Sinan meydan tarafından Sözcü Gazetesi’nde yayınlandı. Teşekkürlerimizle. MT